1-Midyat -Mor Gabriel- Deyrulumur- Manastırı;
Mor Gabriel- Deyrulumur- Manastırı, Turabbin Metropolitliği’nin merkezi Midyat’a 18 km-23 km. uzaklıkta yüksek bir tepede 397 yılında Savurlu Mor Smuel ve Kartminli Mor Şemun tarafından kurulmuştur.
Meşe ağaçlarıyla yapılan Mor Gabriel- Deyrulumur- Manastırı, Ortodoks Süryani kadim cemaatinin en önemli ve büyük yapıtlarından biridir.
Manastır, 615-1049 yılları arasında Metropolitlik merkezi iken farklı dönemlerde, değişik amaçlarla yapılan eklemelerle, çeşitli kişiler tarafından -395-408 Kral Arcadius zamanında Mor Şemun zamanında barınma ve dua yerleri, 408- 450 Kral Theodosius zamanında lahitler için abide evi, Meryem ana Kilisesi, Resuller Kilisesi, Kırkşehit Kilisesi, Mor Smuel Mabedi, Theodora Kubbesi ve Mor Şlemun Mabedi- büyütülerek bugünkü halini almıştır.
17 m yükseklikteki çarpıcı kubbeleri, eşsiz taş ve ahşap işçilikleri, orijinal dini motifleri ile Mor Gabriel- Deyrulumur- Manastırı, 2021 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne de dahil edilmiştir.
Ayrıca Midyat-Hasköy’de Deyr el-Umar Manastırı da tarihi ve dini özelliği ile dikkat çekici ve ziyaret edilmesi gereken önemli bir yapıdır.
2-Midyat- Mor Abraham Habel (Hobel) Manastırı;
Tüm inananlar tarafından kutsal kabul edilen Turabbdin (Kulların Dağı) bölgesinde kurulan en etkileyici dini yapılardan Mor Abraham Habel Manastırı, 5. yy.’da Süryani keşişler Abraham ve Habel tarafından yaptırılmıştır.
Yan yana dizili üç kilise –Mor Habel, Mor Abraham ve Meryemana kiliseleri- yemekhane, odalar ve aile mezarlığından oluşan manastırda bir dönem haftanın üç günü tüm bölge halkıyla ayin yapılmaktaydı.
Mezarlıktaki mezar taşlarının ailelere göre farklı renklerden oluştuğu görülmektedir.
Özellikle Süryanilerin çoğu bölgeden ayrılmak zorunda kaldığı için cemaati azaldığından ayinlerin aksamasıyla birlikte yapı da oldukça harap duruma düşmüştür.
Ancak 2000 yıllarında sonra onarılan manastır, turizm amaçlı da olsa ziyarete açılmıştır.
3- Midyat- Mor Loozor Manastırı;
Turabdin (Kulların Dağı) bölgesindeki manastırın 5. ya da 6. yy’ da yapıldığı bilinmektedir. Mimarisi, süslemeleri ve işçiliği açısından dönem özelliklerini yansıtan manastırın en önemli özelliği kulesinin son derece büyük olmasıdır.
Kilisenin içindeki bölgedeki ustaların elinden çıktığı belli taş ve ahşap işlemeleri, bitkisel, geometrik ve özellikle dini motiflerinin güzelliği hayranlık uyandırmaktadır.
Kesme taştan inşa edilen manastır, yine 3 m yükseklikteki kesme taş surlarla çevrilidir.
Mor Loozor Manastırı, 2021 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilen 9 manastırdan biridir.
Manastır, bölgeyi ziyarete gelen dini ya da turistlik amaçlı gezginlerin en önemli uğrak noktalarındandır.
4- Midyat- Güngören Köyü- Mor Estafanos (Mor Stefanos )Kilisesi;
Bölgenin en dikkat çekici kiliselerinden biri Mor Estafanos Kilisesi, Midyat’ın Güngören (Keferbe) Köyü’nde bulunmaktadır.
Yazlık ibadet mekanı olarak kullanılan kilise ilçe merkezine yarım saatlik mesafededir.
Kilise, Ermeni Cemaat tarafından yöresel kesme taştan inşa edilmiştir. İç avlulu yapının vaftizhanesi Vaftizci Mor Yuhanon Kilisesi bulunmaktadır.
Turabdin bölgesi en güzel köy kiliselerinden Stefanos Kilisesi’nin uzun orta nefi doğu-batı yönünde yerleştirilmiştir.
Kilisenin gerek mimarisi, gerek süslemeleri, dini motifleri, vaftizhanesi, geniş avlusu ile dikkat çekmektedir. Kilise 1650 yılından beri eğitim amacıyla kullanılmaktadır.
5- Midyat- Mor Yusuf (Surp Hovsep)Kilisesi;
Şar Mahallesi’ndeki kilise, Ermeni Meclis-i Mebusan üyesi olan Hovsep Kazasyan, Ermeni Katolik cemaati ve Melkun Nazaryan tarafından Mimar Lole’ye 1864 – 1894 yıllarında yaptırılmıştır.. Nemden korumak için temeline tonlarca tuz konması kiliseye ayrı bir önem verildiğini göstermektedir.
6- Midyat- Mor Barsavmo Kilisesi;
Yapımına 4. yy.’da başlanan Süryani Barsavmo mucizeleri ve erdemleriyle öldükten sonra aziz yapılmıştır.
Dönem mimari ve süsleme özelliklerine göre inşa edilen kilise, zamanla harap duruma düşmüş ancak 1910 yılında eski temelleri üzerine geleneksel biçimde yeniden inşa edilmiştir.
Mor Barsavmo Kilisesi, bezemeleri, motifleri ve zengin süslemeleri ile son derece estetik bir yapıdır.
7- Midyat –Mor Şarbel (Aziz Şarbel Mahluf ) Kilisesi;
Midyat merkezi Akçakaya Mahallesi’ndeki kilise, bölgenin ve kentin en son inşa edilen, en etkileyici, en büyük kiliselerinden biridir.
Müslümanlar, Hıristiyanlar ve özellikle Süryaniler için değer verilen ‘Lübnan’ın Mucizevi Keşişi” kabul edlilen Lübnanlı Marini keşiş ve rahip, Şarbel adına adanmıştır.
Küçük yaşlardan itibaren kendini dine acıyan Şarbel, yaşarken gösterdiği mucizeler ile Katolik kilisesi tarafından öldükten sonra aziz ilan edilmiştir.
Ortodoks Süryani nüfusun bölgede çok olduğu dönemde 1900’lü yılların başında yapılan metropolitik kilise, yöreye özgü Midyat taşından inşa edilmiştir.
Yapının geneline yayılan özenli taş ve ahşap işçiliği son derece etkileyicidir.
8- Midyat –Bethil Kilisesi;
Midyat, Cumhuriyet Caddesi, Konukevi yakınındaki kilise, yöresel Midyat taşından yapılmıştır. Kare planlı, kubbeli kilisenin içinde ve dışındaki taş ve ahşap işçiliği görülmesi gereken önemli bir dini yapıdır.
Protestanlarca son derece önemli bir ibadet mekanı olan kilise, sıklıkla ziyaret edilen bir yapıdır.
9- Midyat-Mor Aksanoya (Mor Ahısnoya) Kilisesi;
İlçenin en eski dini yapısı olan Mor Aksanoya Kilisesi, 4.yy.’da bir Pers-Mecusi tapınağı üzerine yapılmıştır.
Mimarisi ve süslemeleriyle dikkat çeken kilise kullanılmadığı için harap olmuştur.
Kilise, 1961’de eski kalıntılardan yararlanılarak restore edilmiştir.
10- Midyat –Meryem Ana Manastırı;
Anıtlı (Hah) köyündeki manastır, bir Roma mecusi tapınağı üzerine 5.-6. yy.’da kurulmuştur.
1. yy.’da Roma zafer takını andıran yapının üstünde çan kulesi bulunmaktadır.
Kare planıyla Deyrülzaferan Manastırı’na benzeyen yöresel taşlarla inşa edilen manastır, Süryaniler tarafındançoklukla ziyaret etmekteydi.
11- Midyat -Hah Katedrali-Mor Sobo Kilisesi;
Katedraller Köyü denilen Anıtlı (Hah) Köyü’ndeki Hah Katedrali, ilçe merkezine yarım saatlik mesafededir. Mor (Aziz) Sobo’ya adanan Hah Katedrali 6. yy.’da inşa edilmiştir.
UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde bulunan yöresel taşlar ve mimari özelliklere göre inşa edilen kilise, harap durumdadır. olsa da temel mimari özelliklerini koruyor.
12- Midyat –İzozoel Kilisesi;
Altıntaş (Keferze) köyündeki kuzeyine doğru yükseltilerek yapılan kilise, köyü görebilen son derece güzel bir yere konumlanmıştır.
Mor Gabriel Manastırı, mimarı Şufnayn’ın oğulları mimar Theodosius ve Theodore tarafından 6. yy.’da yapıldığına inanılan kilise, Turabdin bölgesinin en iyi yılları 8.yy.’a tanıklık etmiştir.
Bulunduğu yere uygun görkemli çan kulesine sahip kilisenin mimarisi, süslemeleri, dini motifleri, taş ve ahşap işçiliği ile görülmesi gereken önemli bir dini yapıdır.
13- Midyat –Mor Abraham Kilisesi ;
Yöresel taşlarla dönem mimarisine uygun, Mor Gabrielli Abraham ve Hobel isimli iki keşiş tarafından 5. yy.’da yapılan kilisenin Meryem Ana kubbesi vardır.
Midyat Hıristiyanlarının merkez mezarlığı da bulunan kilise en çok ziyaret edilen dini mekanlardandı.
14- Midyat –Mor Şimuni Kilisesi ;
Tanrıya inancından dolayı yedi çocuğu ile öldürülen ve azize ilan edilen Mor Şimuni adına adanan kilise, 6.yy.’da yapılmıştır.
Yöresel taşlar ve mimari özelliğine bağlı kalınarak yapılan kilise, tüm Mezopotamya manzarasına hakim bir noktada bulunmaktadır.
Kırklar Kilisesi’ne benzetilen yapı, bir azizeye ilan edilen tek kilisedir.
Yapının süslemeleri, dini motifleri, ceviz kapıları, sunağı ile görülmesi gereken önemli bir yapıdır. Bölgenin en güzel kiliselerinden biri olan Mor Şimuni’nin çan kulesi, Mimarbaşı Cabare Kandura tarafından yapılmıştır.