5-Kilis;
Coğrafi:
Komşular; Kilis, Gaziantep-Islahiye ile Oğuzeli ve Suriye ile komşudur.
Yüzölçümü; 1.641 km2.
İlçeler; Elbeyli, Musabeyli, Polateli, merkez ilçe Kilis.
İklim; Denizden ortalama 700 m. yükseklikte olmasına karşın Amanos ve Kurt dağları ile çevrili Kilis ilinde yerleşimin yoğun olduğu ovayı soğuk hava fazla etkilememekte ve dağlardan inen hava akımları kenti besleyen yağışlara neden olmaktadır.
Kilis ve çevresinde, karasal ile Akdeniz tropikal ikliminin kesiştiği bir iklim tipi görülmektedir.
Yazın sıcak ve kuru bir havanın etkili olduğu il ve çevresi kışın serin ve yağışlıdır.
Bitki Örtüsü; Kilis ve civarına Akdeniz iklimindeki sıklıkla görülen karışık makiler –karaçalı, püren- ile karasal iklimin step- bozkır bitki örtüsü hâkimdir.
Zaman zaman 1200 m. yüksekliğe çıkabilen dağ ve tepelerde- Amanos, Kurt, Arapdede, Hazil, Karruca, Kartal-Sof, Büyük Arapdede, Darmik, Dümbüllü, Goncadağ dağları, Haremli Dağı- Haremli Tepesi- ilin % 6 ormanlık alanlarda çok sayıda ağaç- kızılçam -kermez, pırnal, mazı, palamut meşeleri ile ardıç, tesbih ve sakız ağaçları, menengiç, akçakesme, sumak, badem, alıç, ahlat gibi türleri dikkat çekmektedir.
Pek çok akarsular ve nehirler-Asi Nehri ve kollarından Afrin Çayı, Bozafrin, Bakırcan, Kınacık dereleri, Deliçay, Karadere, Sabun, Balık ve Sinnep suları– ile beslenen yüksekliği daha az olan ovalarda –Kilis, Amik, Afrin– daha çok ekili alan ile bağ ve bahçelik yapılmaktadır.
İl genelinin yaklaşık % 16 çayır ve mera, % 12 fundalıklar ile geriye kalan alanların önemli bölümü de yaklaşık % 69 tarım arazisi olarak değerlendirilmektedir.
Ulaşım; Kavşak illerinden biri olan Kilis ve ilçelerine oldukça iyi konumdaki oto yoluyla rahatlıkla ulaşılabilir.
Tarihi;
Kentin adının nereden geldiğine dair ele geçen belgelere göre; Asur beldelerinde çivi yazısıyla yazılan Ki-li-zi sözcüğü veya efendi anlamına gelen Kiris sözcüğünden mi, Şor Türklerinin bal kabağı anlamına gelen Kilis’den mi ya da Bizans döneminde Christik eyaleti ve Ciliza mekânından mı geldiği konusu netliğe henüz kavuşamasa da hepsinin Kilis sözcüğü ile ilgili olduğu kesindir.
Heykel atölyelerinin de bulunduğu Hitit dönemlerine MÖ 1700 yıllarına kadar giden yakınındaki Gaziantep- Yesemek ile birlikte pek çok uygarlık -Mitanni, MÖ 700- MÖ 550 Asur, Med, Pers, Makedon- İskender, Helen, Roma, 636 Bizans, Memluk, 1084 Selçuklu ve Osmanlı– yaşamıştır.
1915’ten sonra işgale uğrayan kent, 1921 yılından sonra özgür bir kent olmuştur.
Daha sonra Gaziantep’in bir ilçesi olarak gelişimin sürdüren Kilis, 1995’de alınan kanunla il oluştur.
Kilis ve Çevresindeki Tarihi Yapılar;
5-1-1- Kilis-Oylum Höyük;
Kent merkezine yakın Oylum Köy yakınında, Fırat Vadisi ile Amik Ovası’nı tepeden gören, farklı yükseklikte-22 m. ve 37 m. ve uzunlukta- 370 m. ve 460 m.-iki höyük bulunmaktadır.
İlde bulunan pek çok höyüğün en önemlilerinden biri olan Oylum Höyük’te yapılan kazılardan elde edilen bilgiler sadece Anadolu tarihi ya da bölge tarihi için değil tüm Ön Asya tarihine ışık tutabilecek niteliktedir.
Yapılan arkeolojik çalışmalar, geçmişi MÖ 3500- MÖ 1000 yıllarına kadar giden Oylum Höyük’ün kalkolitik ile Helenistik dönem arasında bir yerleşim yeri olduğunu ortaya koymuştur.
Anadolu, Suriye, Mezopotamya üçgeninde kervan yolları üzerindeki Oylum Höyük’te bölgede yaşayan pek çok uygarlığa ait pek çok tarihi yapı bulunmaktadır.
5-1-2- Kilis Müzesi;
Kent merkezinde, dikkat çekici mimari özellikle sahip konutlardan biri olan Neşet Efendi Konağı, 2012 yılında müze olarak düzenlenerek bölgeye ait arkeoloji ve etnografik eserler sergilenmeye başlanmıştır.
Müzenin arkeolojik eserler bölümünde kent ve çevresindeki ören yerlerinden- kentler, höyükler, mezarlar vb.- çeşitli çağlara ait -tunç- erken, orta ve geç paleolitik, neolitik, demir çağları, Mezopotamya- Ubeyd ve Uruk Kültürleri, Helenistik, Roma ve ortaçağ– buluntular yer almaktadır.
Müzenin etnografik eserler bölümünde de Kilis’e ait eski fotoğraflar ile geleneksel kıyafetlerin yanında klasik mobilyalar, nakış işlemeler, örtüler, perdeler, bindallılar, altın varaklı aynalar ve – tepelik, bilezik, hamali, kemer tokası, gümüş takılar ve para keseleri, mutfakta kullanılan madeni kap kacaklar vb.- bulunmaktadır.
İl sınırları içersinde; Kilis yakınlarında, Roma, İskender ve sonraki dönemlere ait kale, tiyatro, tapınak, çok sayıda sütun başlığı, Roma sikkeleri, cami ve türbe kalıntıları bulunan önemli bir antik kent olan Korus- Horoz Harabeleri, Elbeyli- Güvendik Köy, Çatal Höyük, Elbeyli- Geçerli Köyü, Kulsurun Höyük, Kilis- Öncüpınar – Leylit- Leylit Höyük, Kilis-Yavuzlu, Yavuzlu Höyük, Kilis – Acar Köyü -Sinnap Höyük /Acar Höyük, Musabeyli- Belentepe Köyü, Belentepe Höyük, Polateli – Polatbey Köyü -Polatbey Höyük, Kilis – Karamelik Köyü -Karamelik Höyük, Musabeyli – Murat Höyük Köyü, Murat Höyük, Elbeyli- Taşlıbakar Köyü -Taşlıbakar Höyük, Kilis- Çörten Köyü -Sinnap Höyük / Çörten Höyük, Kilis- İnanlı Köyü, İnanlı Höyük, Elbeyli -Çamurlu Höyük, Elbeyli-Taşlıbakar Köyü, Tileyli Höyük, Elbeyli- Yağızlı Köyü, Kızıl Höyük, Kilis- Kumludere Höyük adlı höyükler bulunmakta ve bunların bulunduğu yöreler bugün birinci derece arkeolojik sit alanları olarak çalışmalara devam edilmektedir.
5-1-3- Kilis-Akpınar Höyük;
Kilis merkezine yakınAkpınar Höyük, içinden ırmaklar geçen son derece güzel, serin ve temiz bir mesire yeridir.
Kalkerli toprak yapısı ve sulak olmasından dolayı etrafı zeytinlikler, bağ ve bahçelerle kaplıdır.
Akpınar, özellikle ilkbahar ve yaz aylarında Kilislilerin vazgeçemedikleri dinlenme yerlerinin başında gelmektedir.
5-1-4- Söğütlüdere;
Kuzeyindeki Zoppun ve Akpınar derelerinden gelen sularla yemşeyil bir alana dönüşen Söğütlüdere, Kilisliler tarafından çok sevilen mesire yerlerinden biridir.
Kilis merkezinde, Memluklular zamanında 1334 yılında Hacı Halil bin Abdullah tarafından yaptırılan ve 1709-1905 yıllarında onarılan dokuz kapılı Ulu Cami, Kanuni zamanında, Beylerbeyi Canbolat Bey tarafından yaptırılan Osmanlı mimarisini yansıtan kare planlı, tek kubbeli Canbolat- Tekye Cami, 1665 yılında, Abaza Hasan Paşa tarafından yaptırılan, sekiz köşeli minareye sahip Şeyhler Cami, Akcurun, Katran -Alacacı, Tekye- Tekke, Hacı Derviş, Kara Kadı -Kadı, Hasan Bey-Muallak, Hindioğlu, Çalık, Pirlioğlu, Hasan Attar, Zeytinli, Cüneyne, Şeyh Hilal, Hacı Özbek- Şeyh Süveyden, Tabakhane, Murtaza, Şeyh Süleyman, Kürtler camileri 1525 yılında Mevlana adına, Murtaza Efendi tarafından yaptırılan Aktekke- Mevlevihane son derece dikkat çekici dini yapılardır.
Ayrıca kentin mimari dokusunu yansıtan Neşet Efendi ve Akıncılar konakları ile yine kentin tarihi dokusunu yansıtan Eski, Hasanbey, Paşa, Hoca, Tuğlu hamamları ile Sabunhane kente tarihi özellik kazandıran yapılardandırlar.
Bunların yanında Kilis’e gelenlerin görmek isteyecekleri Karataş Parkı, Ayınönü, Küçükçarşı, Kurdağa, İbşir Paşa Kastelleri de önemli merkezlerdir.
5-2-1- Ravanda Kalesi;
Kilis- Polatel İlçesi- Belenözü -Revanda Köyü, Afrin Çayı yakınında, yüksek bir tepenin üzeri oyulan yapı iç ve dış kale olarak inşa edilmiştir.
Kalenin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı tam olarak bilinmemesine karşın 11. yy. da Haçlılar, Müslüman devletler, Latinlerin, Ermeniler ile Bizanslar tarafından kullandıkları bilinmektedir.
Kaleyi çevreleyen düzlük alanda bulunan köşeli ve yuvarlak burçları olan surların önemli bölümü yazık ki günümüzde yıkılmıştır.
Kaleye ait iki büyük sarnıca merdivenlerle ulaşılmaktadır.
Bir saray kalıntısının da bulunduğu alanda, 2.20 m. genişliğinde, 3.10 m. yüksekliğindeki iç kale kısmı günümüze kadar gelebilmiştir.
Zaman zaman yapılan onarımlarla eklemeler yapılan kale Osmanlı döneminde tekrar restore edilmiş eklemeler yapılmış ise de yapının pek çok yeri dökülerek zarar gördüğü dikkat çekmektedir.