Aksaray’a yaklaşık 30 km uzaklıkta, 1120 m yüksekte, bölgenin en eski yerleşim yerlerinden Aşıklı Höyük, volkanik bir arazide 350 x 150 m2 çanak şeklinde bir alanda yer almaktadır.
MÖ 8500- MÖ 7300 neolitik dönem, avcı -toplayıcı toplulukların ilk yerleşik yaşama geçtikleri yerlerin başında gelen Aşıklı Höyük yaklaşık bin yıl kesintisiz yerleşime sahne olmuştur.
Aşıklı Höyük’te Anadolu’nun ilk bitki– buğday, arpa, fıstıkgiller, çeşitli baklagiller, badem vb.-yetiştirildiği, hayvanların -koyun ve keçi – evcilleştirildiği, sosyal -kolektif yaşam- ile ekonomik faaliyet ve kuralların oluşturulduğu arkeolojik kazılarla saptanmıştır.
Ayrıca halkın yaşamak için çok sayıda hayvanı -yaban sığırı, kızıl ve alageyik, karaca, atlar, tilki, kurt, tavşan, kunduz, kaplumbağa, çeşitli kuşları, akbaba, karga, ördek, balık vb.- avladıkları da kalıntılardan anlaşılmaktadır.
Volkanik araziden elde ettikleri volkan camı (obsidyen) ile kesici ve delici aletler, ok uçları yaparak avcılık, kasaplık, post ve deri işinde de geliştikleri belirlenmiştir.
Höyükte yapılan araştırmalar sırasında önceleri toprağa gömülü yuvarlak planlı barınaklarda yaşarlarken zamanla dörtgen, ardından toprak yüzeyine yaptıkları evlerde sosyal bir düzen içinde yaşadıkları da araştırmalardan öğrenilmektedir.
Aşıklı Höyük kazılarından dönemin yaşayış şekli ve detayları hakkında pek çok önemli bilgiye –mezarlık, ölü gömme yöntemleri, dünyanın ilk beyin ameliyatı ( 20-25 yaşlarındaki bir kadına) ilk çene otopsi izlerine (bir kadına) – ulaşılmıştır.
Bunların yanında höyükte aşamalı olarak son yüzyıllarında başta bakır olmak üzere madenleri işlemeye başladıkları, kerpiç kullanımının geliştiği, Anadolu’nun ilk mimari bilgileri de belirlenmiştir.
Daha sonra tam olarak belirlenemeyen nedenlerle höyüğün terk edildiği saptanmıştır.